Net voor corona wereldwijd alles op slot deed, slaagde Maja Wolny erin om een droomreis te maken naar Rusland, Mongolië en Tibet, het zogeheten dak van de wereld. Reizen speelt in al haar boeken een kapitale rol, maar in Trein naar Tibet komt ze voor het eerst naar buiten als non-fictieschrijfster, zoals haar mentor Ryszard Kapuscinski.

Haar boek is een meander van verhalen, die allemaal vertrekken vanuit haar belangstelling voor beweging en schoonheid. Ze vertelt hoe ze als Poolse journaliste naar België kwam, hier werkte als correspondente, boekhandelaar, museumdirecteur en columniste, haar man leerde kennen en uiteindelijk terugkeerde naar een stadje in Oost-Polen, bij de Oekraïense grens.

Pistool

In een Poolse boekhandel vond ze toevallig het werk van Alexandra David-Néel, een Frans-Belgische oriëntaliste en operazangeres, de eerste Europese witte vrouw die het dak van de wereld heeft bereikt. In 1929 publiceerde ze er een boek over, dat auteurs als Allen Ginsberg en Jack Kerouac inspireerde. Zij was gefascineerd door het spiritisme en het nudisme, had contact met de theosofen van Helena Blavatsky, was uitgesproken feministisch, reisde dolgraag (met kompas en pistool!), werd taoïste, sprak Sanskriet, Mandarijn en Tibetaans en ze bracht haar vakanties door aan de Noordzee. Op haar honderdste plande ze nog een reis, maar die is niet meer doorgegaan.

Maja Wolny besluit om in Alexandra's spoor te treden, alleen, met Alexandra's boek als kompas maar zonder pistool. Ze vertrekt met de trein naar Moskou en reist zo tot helemaal in Tibet. Onderweg vertelt ze over haar wederwaardigheden, over de ontmoetingen, de ongemakken en de plaatselijke verhalen. Zo heeft ze het in Siberië over de moord op de laatste tsaar in 1918, over de goelag en over de Tweede Wereldoorlog. In de buurt van het Bajkalmeer ziet ze echte beren en laat ze de lezer meeluisteren naar verhalen over de zogenaamde tajgageest. Tussendoor maakt ze grappige, culinaire en filosofische uitstapjes in de geest. We leren over het deeg van Russische dumplings, de hygiënische catastrofen in een trein, over vegetarisme, vis uit het Bajkalmeer, cocaïnesmokkel, talen, ecologie en politiek. Naarmate ze verder reist, nemen de heimwee, het gemis en de eenzaamheid toe, de typische kwalen van wie hunkert naar een verre plek en zich daar dan afvraagt wat hij er eigenlijk doet…

Eenmaal in Mongolië en later in het door China gecontroleerde Tibet komt de echte cultuurschok. De hygiëne wordt er niet beter op en bovendien krijgt ze last van de gevreesde hoogteziekte, die gepaard gaat met levensbedreigend zuurstoftekort. Maar zelfs in die omstandigheden hebben haar nieuwsgierigheid en haar subtiel gevoel voor humor de bovenhand, wanneer ze bijvoorbeeld zegt dat Tibetanen van een andere oersoort afstammen dan de Chinezen en daardoor veel minder last hebben van de hoogteziekte. Het gevolg is dat Chinezen, die Tibet nochtans bezet houden, niet graag naar Tibet reizen.

Politiek speelt een rol in de marge. Zo maakt Wolny kennis met 'de zeven verboden' in gesprekken met gidsen (onder meer: praten over politiek), om ze vervolgens uiteraard te schenden.

Bijzonder aangrijpend is het verhaal over de hemelbegrafenissen. Doden worden in de natuur neergelegd, zodat gieren ze kunnen opeten. Westerlingen - zo verneemt Maja - geven hun lichaam aan de aarde, maar Tibetanen aan de hemel.

In de voorlaatste fase van haar reis ziet de schrijfster de Himalaya, die ze met poëtische kracht beschrijft, en waar ze bevangen wordt door eenzaamheid en angst, maar zich ook ergert aan het gebrek aan eerbied van bepaalde toeristen.

Frankrijk

Het spoor van Alexandra leidt de schrijfster uiteindelijk naar Digne-les-Bains in Zuid-Frankrijk, waar zij haar laatste levensfase doorbracht, gefrustreerd over het feit dat ze het bezette Tibet niet meer kon bezoeken. In een ultieme, geheel onverwachte beweging neemt Maja Wolny ons mee naar de oevers van de Ganges in India, meer bepaald naar Varanasi, waar Alexandra's as werd uitgestrooid. Op hetzelfde moment duikt er 'een geheimzinnig virus uit Wuhan' op, waarvan nog niemand weet wat voor impact het wereldwijd zal hebben.

Het boek eindigt met een bedenking die kan worden ingelijst. 'Ik weet nog altijd niet waar mijn plek is. Misschien is dat de essentie van reizen: het opzettelijk uitstellen van het bereiken van de bestemming, het maken van steeds grotere cirkels en de eeuwige terugkeer naar dezelfde rivier.'

Vertaald door Charlotte Pothuizen, Manteau, 240 blz., 22,99 €.

Ulaanbaatar, Irkoetsk, Novosibirsk, Lanzhou... Tenzij je Tom Waes heet, zijn dat niet de bestemmingen die de gemiddelde westerling aanvinkt bij het reisbureau. De Poolse Maja Wolny daarentegen voelt er zich al jaren toe aangetrokken. Wolny heeft tegelijk last van heimwee en fernwee: ze woonde meer dan tien jaar aan de Vlaamse kust, stichtte hier een gezin, maar besloot dan terug te keren naar het Poolse moederland. Tot verbijstering van haar vrienden: waarom het veilige België achterlaten om in een stadje te gaan wonen dat amper 150 kilometer van de Oekraïense grens ligt? Wolny moet het antwoord schuldig blijven. Evenmin kan ze verklaren waarom ze in haar eentje een trein richting Tibet wil nemen. Ongedurigheid? Reislust? Ouderwetse nieuwsgierigheid naar vreemde culturen?

Waarom niet eigenlijk? En dus stapt Wolny op de trein met als eindbestemming het dak van de wereld, het magische bergland waar jaks over hooggelegen rotssteppes dwalen, alpinisten zichzelf tot het uiterste testen en volgelingen van de dalai lama verlichting zoeken. Wolny is niet helemaal alleen in haar coupé. Op haar e-reader staan de reisboeken van Alexandra David-Néel (1868‑1969), een Belgische operazangeres, spiritiste en feministe die in haar leven meerdere ontdekkingsreizen maakte en in de ban van het boeddhisme raakte. Niet vanzelfsprekend in een tijd waar vrouwen niet eens over stemrecht beschikten en de wereld van de ene in de andere oorlog sukkelde.

In het kielzog van David-Néel voert Wolny je mee over de Oeral, naar Beijing, om te eindigen aan de voet van de Mount Everest. Overal sprokkelt ze boeiende verhalen die ze netjes met haar feitenkennis verweeft. En ze laat je voelen wat het betekent om over de hoogste spoorlijn ter wereld te treinen. Dat blijkt niet zonder gevaar. Vijf kilometer boven de zeespiegel valt ze ten prooi aan hoogteziekte en moet ze een zuurstofmasker opzetten, en eenmaal in het geannexeerde Tibet wordt ze het doelwit van het Chinese veiligheidsapparaat. Dwars tegen alle raadgevingen in wil ze haar gids de verboden film Seven Years in Tibet laten zien, maar die blijkt vakkundig van haar tablet gewist – president Xi is alziend en meedogenloos.

De trein naar Tibet bewandelt het traditionele pad van de reisliteratuur. Misschien had Wolny iets beter naar de goede raad van wijlen haar Poolse collega en (vaak genoemd als Nobelprijskandidaat) Ryszard Kapuscinski moeten luisteren – ‘Schrijf aandachtig en met gevoel’ – , maar ondanks het gebrek aan een persoonlijke invalshoek blijf je geboeid meereizen. Of dit boek je zal overtuigen om een weekendje Center Parcs in te ruilen voor een tripje trans-Siberische sporen, is dan weer een andere vraag.

****

Manteau (oorspronkelijke titel: Pociag do Tybetu), 240 blz., € 22,99.