Marcel Möring lijkt in zijn tiende roman Amen alle angst voor grote woorden overboord te hebben gegooid. In één zin schrijft hij 'eenzaamheid', 'verdriet', 'verlatenheid' en 'wanhoop'. Hij weet natuurlijk dat clichés om de hoek liggen wachten zodra je schrijft over liefdesverdriet. Niet voor niets citeert hij het liedje van Teach-In dat in 1975 het Songfestival won - 'Is het lang geleden, dat mijn hart je riep met z'n ding-dinge-dong' - en speelt hij zelfs met 'Laat me alleen, alleen met al mijn verdriet', de tearjerker van Rita Hovink. Bij liefdesverdriet lijkt de mens teruggeworpen op grote gevoelens en grote woorden, en is de subtiliteit vaak ver te zoeken.

In Amen zit de lezer in het radeloze hoofd van Samuel Hagenau, die door zijn vrouw Joyce verlaten is. Ze is ongelukkig, zegt ze hem, maar waarom ze bij hem weg wil begrijpt hij niet, en hoe hij zijn leven verder moet zetten weet hij niet. Wat Sam en Joyce verbond was een 'kutjeugd', maar dat blijkt onvoldoende om eeuwig bij elkaar te blijven. Hij pijnigt zichzelf met herinneringen aan fijne momenten en opwindende seks; nog steeds begeert hij zijn vrouw. Het voelt alsof Joyce 'uit mijn lichaam is gesneden'.

De voortdurende gedachtestroom waaraan ieder mens in rouw en paniek geneigd is zich over te geven, wordt vooral in het begin van het boek prachtig verwoord, in een stream of consciousness waarbij de schrijver zich in de traditie van James Joyce nestelt - Sams vrouw heet niet voor niets Joyce. Möring verwerkt flitsen van het Hooglied of een song van Talking Heads in zijn tekst en schakelt moeiteloos van 'ik' naar 'jij' naar 'hij', alsof Sam inderdaad niet meer weet wie en waar hij is. Hij loopt door een bos, en is zich tegelijk niet bewust en overbewust van de plek waar hij is; Sam is alle richting kwijt.

Lone wolf

Die plek is kamp Westerbork, vanwaar de Nederlandse joden in de Tweede Wereldoorlog massaal naar de vernietigingskampen in Duitsland zijn vervoerd. Samuel is archeoloog en doet opgravingen, om de geschiedenis van individuele gevangenen op te kunnen tekenen. Hij komt op zijn wandeling een uitgebrande auto tegen, waaronder een lijk ritueel lijkt te zijn verbrand, en zoekt met de politie mee naar sporen en bewijzen, waarbij hij stuit op de Rote Armee Fraktion. Onder het verhaal over het verbroken huwelijk liggen grote verhalen over de Europese geschiedenis. Hij denkt, hardop pratend, over de concentratiekampen en zijn eigen moeilijke jeugd als tweede-generatie oorlogsslachtoffer en over het verblijf, in 2017 in Noord-Nederland, van drie gepensioneerde RAF terroristen die al een kwarteeuw onder de radar leven als 'lone wolfs'. In Sams wanhopige woordenstroom vermengt alles zich, soms op een te nadrukkelijke wijze: 'Je kijkt onder het wrak van de liefde en ontdekt een lijk'. Sam is zo onmiskenbaar aan het lijden, dat er voor de lezer weinig te raden overblijft.

In Marcel Mörings eerdere verbluffende roman Eden (2017) is de hoofdpersoon op drift en tegelijk op zoek naar liefde en verbinding. Hij beweegt zich in een omgeving die neigt naar cynisme, maar vertoont een sterk verlangen naar genezing. Het is een teken van Mörings indrukwekkend consistente schrijverschap dat het opnieuw deze termen zijn die ik in de kantlijn van zijn nieuwe roman krabbel. Sam is een mopperaar die zijn cynisme niet altijd weet te verbergen, en verlangt tegelijk hartstochtelijk naar eenwording, naar romantische liefde. Hij oreert tegenover de mensen die hij ontmoet over 'the wider landscape' (alles is te bezien in een grotere context) en noemt de mens in aanleg een 'emigrant', en hunkert intussen naar een plek om thuis te zijn, naar iemand om van te houden. Sam wil graag een heel mens zijn die stilte en compassie in zijn leven toelaat - hij denkt aan Boeddhistische oefeningen - maar hij komt zijn trauma's en schaamte niet te boven. Zo kan hij de onopgeloste verdwijning, meer dan vijftig jaar eerder, van een buurmeisje in de Zwitserse bergen, niet verwerken. En daarom ook doen de momenten van vervreemding tussen hem en Joyce, de keren dat zij zich opsluit in haar eigen verdriet, extra pijn.

Wat is liefde? Möring komt er - natuurlijk - niet uit. Hij stipt veel aan in Amen en laat mooi zien hoe een geest in nood zich in zijn eigen gedachtespinsels windt. Maar het laatste woord is met Amen nog zeker niet gezegd.

Marcel Möring Amen. De Bezige Bij, 206 blz., 22,99 € (e-book 12,99 €)

Verberg tekst

Een archeoloog is verlaten door zijn grote, tragische liefde, Joyce. Ze heeft zonder uitleg haar spullen gepakt en één doos laten staan. Halverwege de lange eerste zin van Amen kondigt ze aan dat ze 'm komt ophalen. Haar bericht breekt brutaal in in de eindeloze, abstracte overpeinzingen (gebeden?) van de verteller: 'Dat er een begin is dat begint en een einde dat eindigt en dat het einde begint en het begin eindigt en dat het tij van de tijd aanspoelt...' 'Kom zaterdag de laatste doos halen oké?' staat er dan ineens. Een beetje lullig, die doos tussen de universele bespiegelingen ('alles stroomt', enzovoort). Hij staat al maanden in de gang, ook dat nog, en de archeoloog heeft er nog stééds niet in gekeken.

Een geniale openingszin, tekenend voor de rest van het boek waarin de verteller tweehonderd bladzijden lang puzzelt met de scherven van zijn verlaten ego. Hij is zo verbijsterd, dat hij koortsachtig probeert de geheimen van de wereld te achterhalen en de fenomenen te duiden, via het boeddhisme en het Duitse schuldgevoel en archeologische begrippen als the ritual landscape, want de wereld klopt niet meer. Ondertussen denkt de lezer: ja, maar wat zit er nou in die doos?

Dát is de mens, denk je dan. De mens is nieuwsgierig en onderzoekend, de mens graaft in de grond op zoek naar kennis, hij reist naar andere planeten en ondertussen staat er een doos met misschien wel alle antwoorden op de gang te verstoffen.

Maar goed, die archeoloog Sam (Samuel) Hagenau dus - Joods, want we lezen Marcel Möring - werkt mee aan een opgraving bij Kamp Westerbork, vlakbij het dorpje Amen. Wanneer hij een wandeling door de omgeving maakt, vindt hij een uitgebrande auto. Daaronder ligt een verkoold lijk. Van een voormalig RAF-lid, blijkt algauw. De politie vindt het vreemd dat Sam onder de auto keek toen hij het wrak aantrof.

De zoektocht naar de herkomst van het lijk verwikkelt zich in razende vaart met Sams jeugdherinneringen, toen een buurmeisje spoorloos in de Alpen verdween. En met hunkeringen naar Joyce, een depressieve maar goddelijk sexy vrouw wier blik steeds hol werd als Sam haar romantisch in de ogen staarde.

De vervlechting van de thematiek is zo compact dat je eigenlijk niet kunt zeggen waarover deze roman gaat: over verlies? Liefdesverdriet? Zingeving? Leegte? De ideeën, woorden en beelden zijn als een borromeaanse knoop, een hechte eenheid waaruit niets kan worden verwijderd zonder dat de roman uiteenvalt.

De hechte structuur is ook bijzonder omdat het in eerste instantie lijkt alsof Möring zijn nieuwe roman in een korte, intense periode heeft geschreven. Het is een dun boek, bezeten van toon en uiterst persoonlijk. Na die doos durft de schrijver vaker het banale toe te laten: flarden uit het kinderachtige liedje Dinge dong van Teach In, die van 'is het lang geleden, is het lang geleden', dat de verteller helaas in zijn hoofd heeft, gestamelde bijbelverzen of boeddhistische gebeden, half uitgesproken verlangens.

Deze grillige vorm is een verademing vergeleken bij de overgeconstrueerde romans die Möring eerder publiceerde: de danteske trilogie waarvan zijn laatste roman Eden het sluitstuk was. Dat was een dik boek waarin magisch realisme, intellectuele bespiegelingen en bladspiegel-spielerei elkaar opvolgden, wat een hoop gedoe leek, maar stilistisch teleurstelde.

Wat toen ergerlijk was, valt in Amen op zijn plek. Mörings vaste thema, ontheemding en thuisloosheid, wordt hier niet essayistisch uiteengezet, maar belichaamd. Sams wanhoop is werkelijk aangrijpend, maar ook literair: Amen is een boek vol rake onderstreepzinnen (een 'wolkende kont'). Mörings voorliefde voor paradoxen ('alles is steeds anders en toch hetzelfde') past hier bij het personage, de te hard proberende Sam, en bij de gefrustreerde pogingen tot contact met zijn vrouw. De vrouw die steeds moeilijker blijkt: ze liegt en bedriegt en kan zich niet openstellen - één brok ellende. Waarom is hij überhaupt met haar getrouwd? Die ongeopende doos blijkt dan een krachtige metafoor voor de tragiek van de beschadigde, met een verleden opgezadelde Jood, die niet ziet dat hij voor Joyce viel omdat pijn vertrouwder voelde dan geluk.

Het levert een compact boek op, bezeten van toon en uiterst persoonlijk.

De Bezige Bij; 208 pagina's; € 22,99.

Verberg tekst

Marcel Möring (1957) is een begenadigd en bewierookt auteur. Maar dat is geen garantie dat al zijn romans bijzonder zijn. Na eerder prijswinnende werken geschreven te hebben, is met ‘Amen’ een roman van zijn hand verschenen die, ondanks de goede bedoelingen en het goede verhaal, ten onder dreigt te gaan aan een overdosis aan literaire trucage. De invloed van de Beat-generatie en de muziek en maatschappij uit die tijd is in stijl en verhaal voelbaar. Möring blinkt uit in het verwoorden van de gedachtestromen van zijn hoofdpersoon Samuel, die probeert te duiden wat de diepere betekenis is van het kille feit dat zijn vrouw hem heeft verlaten. Het verhaal zelf bestaat uit een monologue intérieur meanderend rond de vondst van een lijk in het historisch belaste bos bij Westerbork, de seksuele spanning uit de geëindigde relatie en de daarbij vrijkomende verlangens en de verdwijning van een meisje tijdens een vakantie in zijn jeugd. Het zijn echter de veelvuldige, parmantige literaire kunstgrepen waardoor deze roman zou kunnen boeien maar net zo goed kan afstoten. Ongrijpbaar van vorm en inhoud. Sterk voorbeeld van gebruik van de vrije directe rede. Psychologische roman over verlating, herinnering en duiding. Vorige gepubliceerde roman: 'Eden'* (2017). Verberg tekst

'Dat er een begin is dat begint en een einde dat eindigt en dat het einde begint en het begin eindigt en dat het tij aanspoelt en zich terugtrekt en het wrakhout achterlaat..."

De opening van 'Amen', de nieuwe roman van Marcel Möring, klinkt al net zo bijbels als de titel. Maar wat staat er nou eigenlijk? Wil het iets betekenen, al dat begin en einde, of is het maar een woordspel? In het vervolg van dezelfde zin staat negen keer het woordje 'oké': "jij bent oké ik ben oké, dat je weg bent is oké, dat ik het niet snap is oké." Het is meteen duidelijk dat we in het hoofd zijn beland van een radeloze man die probeert grip te krijgen op de chaos in zijn hoofd. Vrouw is weg, man had het niet zien aankomen, man is overstuur. Hij heeft alleen nog zijn taal en helaas, die biedt ook weinig soelaas. Hij vuurt wijsheden af als schoten hagel, wild en wanhopig, boeddhistische mantra's zelfs: "Je moet vergeten, alles vergeten, vergeten tot alles leeg is, tot jij leeg bent, tayatha gate gate paragate parasamgate bodhi soha, alles is van zichzelf leeg, zij is leeg en jij bent leeg en in de leegte leef je." Er zit een mooi hamerende ritmiek in, maar helpt het de hoofdpersoon - of de lezer - verder?

Möring haalt er zelfs een songfestivallied uit de jaren zeventig bij: 'lang geleden, is het lang geleden', niet één keer maar om de zoveel pagina's. Over lang geleden gesproken: in 1992 schreef Möring in zijn succesvolle roman 'Het grote verlangen' dat liefde een wilsdaad is. Daar lijkt hij op terug te komen in 'Amen', want afscheid nemen van de liefde is voor de hoofdpersoon met de beste wil van de wereld onmogelijk.

Archeoloog Samuel Hagenau leidt een opgraving op het terrein van voormalig kamp Westerbork. Zijn team zoekt voorwerpen uit de Tweede Wereldoorlog - oorbellen, hangers, herinneringen zijn achtergebleven. Hagenau is er met zijn hoofd niet bij, zijn vrouw Joyce is van het ene op het andere moment bij hem weggegaan. Wandelend over het terrein ontdekt hij een uitgebrande auto met een lijk eronder. Er volgt een politieonderzoek dat hij even halfhartig steunt als saboteert. Er lijkt een connectie met oud-RAFvluchtelingen. Tegen die tijd weten we allang dat Hagenau geen betrouwbare verteller is, hij begint je danig op de zenuwen te werken, wat trouwens prima kan werken in een boek. Veel doen de verwikkelingen er verder niet toe, alles staat in de schaduw (of juist in het licht) van dat ene: de verloren liefde.

Bij vlagen is Möring in topvorm. Heel zintuiglijk beschrijft hij een jeugdherinnering aan een vakantie in Zwitserland, waar een meisje spoorloos verdween, en meesterlijk weet hij die gebeurtenis aan Hagenau's staat in het heden te verbinden. Ook staan er genoeg fijne commentaren op de tijdgeest in, die vooral verrassen in de formulering: "ik zie terrorisme vooral als een romantische aandoening."

Over het geheel genomen is 'Amen' een weerbarstige, rommelig aandoende roman. Möring kiest daar volgens mij welbewust voor, hij is een te goede schrijver om een boek te laten ontsporen tenzij hij dat zelf beoogt. Of je er als lezer in meegaat is een ander verhaal. Zelf ben ik niet zo onder de indruk van de Möring-paradoxen waar het boek vol mee staat: "alles is van zichzelf leeg ja, maar alles is ook vol en je voelt het niets en het vele." Möring keert terug naar zijn grote thema's: mentale ontheemding, en de beschrijving van een obsessie, maar zit er ditmaal zelf zo middenin dat deze lezer het spoor bijster raakte.

Het effect van Mörings proza is in ieder geval dat je de afwezige Joyce beter begrijpt, dat je meer sympathiseert met de vrouw die helemaal geen stem krijgt in het boek, dan met de man die maar maalt en mijmert. Je hebt gelijk, denk je, wegwezen Joyce, dit is niet te doen. Ergens is dat ook weer mooi, want Hagenau weet best dat hij die afkeer opwekt. In gedachten zwaait hij zijn vrouw uit: ga maar, get a life my love, met mij en mijn doorgedraaide gedachtewereld valt ook niet te leven. Amen, inderdaad, het zij zo.

Verberg tekst