Het is een van de aangrijpendste foto's uit de twintigste eeuw, Stefan Zweig naast zijn vrouw op hun sterfbed in Brazilië, nadat ze door het innemen van een overdosis barbituraten zelfmoord hebben gepleegd. De foto werd op 23 februari 1942 genomen, een dag na hun overlijden. 'Aus freiem Willen und mit klaren Sinnen', schreef Zweig in zijn afscheidsbrief, zodat er geen twijfel over kon bestaan dat de wanhoopsdaad een vrije en nuchtere keuze was geweest, gegroeid uit de wanhoop over het lot van Europa. Goed veertig jaar eerder had dat grandioze continent nog geblaakt van optimisme en levenswil, schreef Zweig in het twee jaar na zijn dood gepubliceerde Die Welt von Gestern. Hoe was de Europese, kosmopolitische cultuur in zo'n korte tijd kunnen veranderen in een door eng nationalisme, doodsdrift en algemene verwarring getekende schim van zichzelf?

Stefan Zweig, bekent Ella, de vertelster uit Mona Høvrings Omdat Venus op de dag dat ik werd geboren een alpenviooltje passeerde, staat altijd als een stille getuige naast haar wanneer ze iets op papier probeert te zetten. Al spreekt ze zijn naam door haar kleine spraakgebrek uit als Schweig, zwijgen doet hij nooit. En dus bemoeit hij zich ook met haar verhaal en dat van haar één jaar oudere zus Martha.

Toen deze 23 was, stond ze opeens weer bij haar ouders voor de deur. Ze had een hele tijd in Denemarken gewoond, waar ze getrouwd was en volgens haar laatste brief in gelukkige verwachting van een tweeling. Maar blijkbaar was er iets spaak gelopen. Martha was depressief en onverschillig, de reden waarom de dokter Ella aanraadde haar zus mee te nemen naar een kuuroord in de bergen, in een Alpendorp. Omdat Martha niet naar het buitenland wilde reizen werd het een Noors dorp.

Al zou het hotel in kwestie uit een boek van Thomas Mann of - daar heb je hem weer - Stefan Zweig kunnen komen: hoge plafonds, zwaar behang en nog zwaardere meubels. Gek, denk je dan, zo'n anachronisme in een roman die in onze tijd speelt, maar zo zitten er wel meer in. Wanneer Ella bijvoorbeeld terugdenkt aan haar moeder en hoe die op restaurant de ober horendol maakte met haar vragen over de kaviaar die op het menu stond, hoewel ze er sowieso altijd een portie van nam, krijg je ongewild beelden van Dood in Venetië voor ogen. Wanneer uiteindelijk de dessertschaaltjes werden weggehaald zei ze steevast: "Fijn dat dat ook weer achter de rug is."

Duizelig

In het hotel denkt Ella terug aan het verleden en hoe afhankelijk ze in feite altijd wel geweest is van Martha. Wie was ze uiteindelijk, zij die arts wilde worden om voor haar zus te kunnen zorgen, maar die na een snee in haar vinger ontdekte dat ze duizelig werd bij het zien van bloed? Was ze een vriendin? Of een platonische geliefde die door jaloezie geveld werd toen Martha van de ene dag op de andere naar Denemarken verhuisde? En waarom valt ze als een blok voor Dani, de jonge vrouw die verkleed als man in het hotel werkt en haar een wellustige nacht bezorgt? Zo wellustig dat Høvring hem alleen kan beschrijven in een metafoor van anderhalve pagina waarin een Engelstalige vrouw de wensen voor haar interieur beschrijft, welk behang ze wil, welke verf, en in welke sensuele kleuren.

Stefan Zweig schreef graag novelles en een van zijn bekendste is Verwirrung der Gefühle. Daarin wordt de hoogst interessante driehoeksverhouding tussen een student, zijn professor en diens vrouw beschreven. Al gauw merkt de jongeman dat er iets scheelt aan de professor. Die worstelt immers met zijn homoseksualiteit, verdwijnt soms een paar dagen naar de bordelen van de grote stad en bezorgt zijn vrouw daardoor een gevoel van gemis en verwarring. Dat de professor en zijn vrouw allebei iets verlangen van de student is al gauw duidelijk.

Høvring verwijst in haar roman een paar keer naar Zweigs novelle en de overeenkomsten zijn dan ook duidelijk. Ook haar personages zien zich geconfronteerd met een seksueel getinte identiteitscrisis en vallen van de ene twijfel in de andere verwarring. Maar er is een verschil, natuurlijk. Høvring schrijft een eeuw later en vertaalt Zweig naar vandaag. Waar die indertijd nogal eens de kritiek kreeg dat hij al te zeer in psychoanalytische verklaringen geloofde en daardoor alles in zijn boeken deed kloppen, geeft Høvring zich over aan de hedendaagse twijfel. De in zekerheid en optimisme badende wereld van Zweig behoort dus echt wel tot het verleden, toont ze.

Verberg tekst

In 2018 won Mona Høvring de Noorse Critics Prize voor haar roman over de beklemmende en tegelijkertijd liefdevolle relatie tussen de twee zussen Ella en Martha. Gelukkig is er nu ook een Nederlandse vertaling, want deze fraai gestileerde vertelling boeit mateloos. In Omdat Venus op de dag dat ik werd geboren een alpenviooltje passeerde reizen de zussen van begin 20 samen af naar een hotel in de Noorse bergen, waar Martha kan herstellen van een zenuwinzinking.

We volgen de gebeurtenissen door de ogen van Ella, die terugblikt op de complexe familieverhoudingen in hun jeugd. Intussen knoopt ze een lesbische relatie aan met de androgyne hotelmedewerker Dani, terwijl Martha ervandoor gaat met een mannelijke hotelgast. Ze laten zich leiden door ijdelheid en lusten. De soms pijnlijke scènes ademen Noors realisme, zoals we dat ook kennen uit het werk van Ibsen. Tegelijkertijd willen Høvrings personages niets liever dan het heft in eigen hand nemen en ontsnappen aan hun lot. Intrigerende lectuur, van begin tot eind.

Uit het Noors vertaald door Liesbeth Huijer. Oevers; € 19.

Verberg tekst

 

Omdat Martha een turbulente periode achter de rug heeft, trekt ze op aanraden van haar arts naar een berghotel om even op adem te komen. In haar kielzog: haar zus Ella. Samen laten ze zich de luxe welgevallen – het rijkelijke ontbijt, de lange baden, de kopjes chocolademelk die dienster Ruth hun schenkt. De zusterlijke band is getroebleerd. Martha komt uit een mislukte relatie en Ella heeft last van melancholie. Misschien kan het aanstaande bal soelaas brengen, of misschien moet Ella haar seksualiteit herdenken – sinds ze in het hotel twee vrouwen bij een innige omhelzing betrapte, fantaseert ze over nieuwe mogelijkheden. In een lome dans cirkelen de zussen om elkaar heen, de dagen zijn tijdloos, de berg is geduldig. De Noorse Mona Høvring strooit in dit donkere sprookje kwistig met de referenties aan Stefan Zweig en Thomas Mann, niet toevallig twee bannelingen. De centrale vraag – waar hoor je thuis? – wordt niet beantwoord maar de queeste blijft boeiend, temeer omdat Høvring zich van een poëtische taal bedient en kleine observaties laat fonkelen als sneeuwkristallen.

****

 

Uitgeverij Oevers (oorspronkelijke titel: Fordi Venus passerte en alpefiol den dagen je blei født), 140 blz., € 19,00.

Verberg tekst

Twee Noorse zussen van begin twintig verblijven in een Noors berghotel, waar de oudste zus heen gaat om te herstellen van een psychische ziekte. De jongste zus, de hoofdpersoon, is in het begin gefixeerd op haar zus en hoe het met haar gaat, maar zit ook vol fantasie over het ‘Alpenhotel’ waar ze verblijven. Als haar zus na een ruzie wegloopt, berust ze zich in het feit dat hun relatie niet meer symbiotisch is zoals vroeger en dat ze haar eigen leven mag leiden. Dit schept ook ruimte voor haar gevoelens voor de aantrekkelijke jongensachtige vrouw die ook te gast is in het hotel. In een heldere, poëtische stijl wordt in weinig woorden een dromerige sfeer neergezet waarin de hoofdpersoon haar eigen identiteit, los van die van haar familie, onderzoekt en uiteindelijk omarmt. De Noorse schrijfster heeft een bescheiden oeuvre van romans en dichtbundels, waarvoor ze een aantal prestigieuze nominaties en prijzen heeft ontvangen, waaronder in 2018 de Noorse Critics’ Prize voor deze roman. Dit is haar eerste boek dat in Nederlandse vertaling verschijnt. Verberg tekst